Ăn nhiều đường có mắc bệnh tiểu đường không?

Tiêu thụ quá nhiều đường có thể dẫn đến béo phì, bệnh tim mạch và các vấn đề sức khỏe khác. Tuy nhiên, nó có phải là nguyên nhân trực tiếp khiến bệnh tiểu đường phát triển hay không, còn là vấn đề gây tranh cãi.

Theo thống kê, số người mắc bệnh tiểu đường ở Việt Nam tăng hơn gấp hai lần từ năm 2010 cho đến nay. Dự đoán tương lai vẫn tiếp tục tăng mạnh. 

Lượng đường dư thừa có liên quan đến bệnh tiểu đường như thế nào?

Đái tháo đường type 1 và type 2, đều ảnh hưởng đến khả năng điều chỉnh lượng glucose trong máu. 

• Tiêu thụ đường sẽ không trực tiếp gây ra bệnh tiểu đường. Tuy nhiên, ăn quá nhiều đường sẽ khiến cơ thể tăng cân gây thừa cân béo phì. Đây lại là yếu tố nguy cơ cao của bệnh tiểu đường loại 2.
• Với người tiểu đường loại 1: Rất cần phải cẩn thận về lượng đường nạp vào cơ thể. Bệnh là tình trạng tự miễn dịch, khiến hệ thống miễn dịch của một người tấn công các tế bào sản xuất insulin. Thiệt hại đối với các tế bào này, làm suy giảm khả năng quản lý glucose trong máu của cơ thể.
• Khi người mắc đái tháo đường, ăn quá nhiều đường làm cho các biểu hiện cũng như những biến chứng của bệnh thêm tồi tệ. Dư thừa lượng đường trong cơ thể sẽ khiến khó kiểm soát lượng đường trong máu hơn. 

Đường: nguyên nhân khiến bệnh tiểu đường type 2 phát triển

Mặc dù ăn đường không trực tiếp gây ra bệnh tiểu đường loại 2, nhưng một số bằng chứng cho thấy sử dụng lượng đường nhiều hơn làm cho bệnh tiểu đường phát triển hơn.

• Một nghiên cứu năm 2016 cho thấy: Việc tiêu thụ đường đều có liên quan trực tiếp và gián tiếp đến bệnh tiểu đường. 

Cơ chế chuyển hóa của đường dẫn đến bệnh đái tháo đường có liên quan đến một loại đường gọi là fructose. Khi gan hấp thụ đường fructose, nhưng không điều chỉnh lượng nạp vào, có khả năng dẫn đến tích tụ mỡ gan và giảm độ nhạy insulin.

Độ nhạy insulin định hình mức độ hiệu quả của tế bào sử dụng glucose, loại bỏ nó khỏi dòng máu. Khi độ nhạy của insulin giảm xuống, lượng đường trong máu trở nên cao liên tục, tăng nguy cơ dẫn đến bệnh tiểu đường loại 2.

• Một nghiên cứu năm 2013 đã kiểm tra ở người trên 175 quốc gia khác nhau cho thấy ăn những thực phẩm chứa nhiều đường sẽ làm tăng tỷ lệ mắc đái tháo đường.

Cụ thể: 

• Cứ 1 người bổ sung 150kcal đường mỗi ngày, mức độ bệnh tiểu đường tăng 1%. 
• Sự gia tăng bệnh tiếp tục tăng khi người đó gia tăng lượng đường mỗi ngày.

Ngoài ra, nghiên cứu cũng nhận định: Bên cạnh các loại thực phẩm chứa đường, đồ uống có đường (siro, nước ngọt có ga) cũng có khả năng làm tăng nguy cơ mắc bệnh tiểu đường loại 2.

Các rủi ro sức khỏe khi sử dụng nhiều đường

Nghiên cứu được công bố vào năm 2014 đã cho biết: Việc tiêu thụ quá nhiều đường có liên quan mật thiết với bệnh tim mạch. Những người có hơn 25% lượng calo hàng ngày từ đường có nguy cơ tử vong vì bệnh tim cao hơn gấp đôi so với những người có 10% hoặc ít hơn lượng calo từ đường.

Các rủi ro sức khỏe khác liên quan đến việc ăn quá nhiều đường bao gồm:

• Tổn hại gan (chủ yếu ở người bệnh gan nhiễm mỡ không do rượu)
• Ung thư.
• Thay đổi hormone.
• Cholesterol cao.
• Tăng cân và béo phì.
• Mắc bệnh mãn tính, chẳng hạn như hội chứng buồng trứng đa nang (PCOS).
• Rối loạn chức năng miễn dịch và viêm mãn tính.
• Sâu răng.

Khuyến nghị lượng đường cần sử dụng 

Cơ thể con người rất cần glucose để hoạt động. Glucose hiện diện rộng rãi trong các loại thực phẩm, vì thế việc kiêng tuyệt đối đường là điều không thể. Tuy nhiên, trong bữa ăn phụ hoặc chính người bệnh có thể sử dụng các loại thực phẩm giàu chất xơ, vitamin mà ít chất tinh bột đường. Nên tránh các loại nước ngọt có đường, kẹo và thực phẩm chế biến có hại. 

Hiệp hội Tim mạch Hoa Kỳ (AHA) khuyến nghị các giới hạn sau khi bổ sung lượng đường mỗi ngày:

• Đối với nam giới: Trung bình không quá 9 muỗng cà phê, 36 gam hoặc 150 calo từ đường.
• Đối với nữ giới: Trung bình không quá 6 muỗng cà phê, 25 gam hoặc 100 calo từ đường.

Hạn chế lượng đường ăn vào dưới 10% tổng lượng calo hàng ngày là một cách khoa học để kiểm soát lượng đường tiêu thụ. Điều này ngăn chặn việc tiêu thụ quá nhiều đường bất kể một người cần bao nhiêu calo.

Với người bệnh tiểu đường, nên sử dụng đường theo những cách sau:

• Ăn các loại carbohydrate có chỉ số đường huyết (GI) thấp hoặc trung bình, chẳng hạn như bánh mì nguyên cám, bột yến mạch hoặc trái cây.
• Chọn thực phẩm giàu chất xơ để cung cấp năng lượng bền vững hơn cho cơ thể và giúp kiểm soát lượng đường trong máu.
• Chọn protein nạc và chọn chất béo lành mạnh để giảm cảm giác thèm ăn. Ăn thực phẩm này sẽ giúp người bệnh cảm thấy no lâu hơn.
• Ăn các loại rau không chứa tinh bột, chẳng hạn như atisô, bông cải xanh, cà tím, nấm, đậu bắp và củ cải.
• Hạn chế sử dụng đồ uống có cồn (rượu, bia) hoặc tránh đồ ăn nhẹ có đường 
• Tránh các loại thực phẩm chế biến sẵn, ít chất dinh dưỡng, có thể chứa nhiều natri, thêm đường và chất béo không có lợi.
• Chia nhỏ các bữa ăn và không bỏ bữa. Khẩu phần ăn lớn có thể khiến lượng đường trong máu tăng đột biến và cảm giác đói giữa các bữa ăn (không có bữa phụ) có thể dẫn đến việc ăn vặt không lành mạnh.

Phòng ngừa bệnh đái tháo đường

Mặc dù mối liên hệ giữa đường và bệnh tiểu đường là không rõ ràng, nhưng việc giảm lượng đường bổ sung và thực phẩm chế biến sẵn trong chế độ ăn uống sẽ giúp mọi người phòng ngừa bệnh tiểu đường tuýp 2.

Các điều chỉnh lối sống khác có thể làm giảm nguy cơ mắc bệnh tiểu đường loại 2 hoặc giúp những người mắc bệnh tiểu đường kiểm soát các triệu chứng  và ngăn ngừa các biến chứng.

• Quản lý cân nặng: Nếu một người giảm 5-7% trọng lượng cơ thể, điều đó có thể làm giảm nguy cơ mắc bệnh tiểu đường.
• Hoạt động thể chất thường xuyên: Nên luyện tập 150 phút mỗi tuần, cường độ tập từ nhẹ đến trung bình có thể giúp điều chỉnh lượng đường trong máu và làm giảm trọng lượng cơ thể. Tập thể dục quá nhiều cũng có thể có hại, vì vậy hãy tránh vận động quá sức.
• Kiểm soát khẩu phần ăn: Ăn các phần thức ăn nhỏ hơn, có kiểm soát hơn với đủ chất xơ, protein và chất béo lành mạnh có thể hỗ trợ kiểm soát đường huyết. 
• Phụ nữ phát triển bệnh tiểu đường thai kỳ có thể giảm nguy cơ mắc bệnh tiểu đường đơn giản giảm trọng lượng cơ thể, trong thời gian mang thai và tăng cường hoạt động thể chất trước khi mang thai theo kế hoạch.

Trong khi nghiên cứu vẫn chưa được kết luận, việc tiêu thụ đường tăng dường như đi kèm với tỷ lệ mắc bệnh tiểu đường type 2 cao hơn. Đặc biệt, sử dụng đường fructose sẽ tăng nguy cơ mắc bệnh gan. Sử dụng đường làm tăng nguy cơ mắc một số bệnh nguy hiểm đặc biệt bệnh tim mạch. Hội tiểu đường gợi ý rằng mọi người nên hạn chế tất cả các loại đường bổ sung.

Mọi người có thể ngăn ngừa bệnh tiểu đường và các biến chứng bằng cách luyện tập thể dục hơn 150 phút mỗi tuần và thực hiện chế độ ăn uống cân bằng: tăng cường chất xơ, chất béo bão hòa và protein nạc.